Rapport for samfunnsansvar 2024

Spesialisthelsetenesta speler ei viktig rolle i å redusere miljøpåverknaden og framme berekraftig praksis. Miljøaspekt i sjukehus inkluderer tiltak for å redusere klimagassutslepp, effektivisere energibruk, minimere avfall, framme berekraftige innkjøp og redusere bruk av naturressursar. 

Helseføretaka har definert klima og miljømål, og har eit klimagassrekneskap som gir ei detaljert oversikt over utslepp frå ulike aktivitetar. Dette inkluderer både direkte utslepp (scope 1 og 2) og indirekte utslepp (scope 3) frå leverandørkjeder. Ved å bruke verktøy som interaktive dashboards, kan helseføretaka følgje utviklinga over tid og setje i verk nødvendige tiltak for å nå klimamåla sine.

Aktuelle sakar frå rapporten: 

Valg av solenergi i PHN-prosjektet

Trøndelag ortopediske verksted bruker bilkollektiv

Øyepoliklinikken reduserer 700 kilo forbruksmateriell

Sosiale aspekt handlar om menneskerettar, arbeidsforhold og samfunnsansvar. Spesialisthelsetenesta har eit ansvar for å sikre anstendige arbeidsforhold, framme mangfald og inkludering, og nedkjempe diskriminering. Dette inkluderer tiltak som openheitslova, som krev at helseføretak gjer greie for samfunnsansvar og berekraftsrisiko.

For medarbeidarar i leverandørkjeda speler Sjukehusinnkjøp HF ei stor rolle, som forvaltar av nasjonale innkjøpsavtalar. Vidare arbeider helseføretaka med å implementere kurs og program for å handtere aggresjonsproblematikk og framme eit inkluderande arbeidsmiljø. Desse tiltaka kan bidra til å skape ein trygg og rettferdig arbeidsplass for alle tilsette.

Aktuelle sakar frå rapporten:

Lærlinger bygger fremtidens helsevesen

Menneskerettigheter og arbeidstakerrettigheter på byggeplasser

Global uro gir høyere krav

God styring er avgjerande for å sikre at spesialisthelsetenesta oppfyller berekraftsmåla sine. Dette inneber bruk av styringskrav og rammar som sikrar at nasjonale og regionale mål blir oppfylte. Spesialisthelsetenesta har definert eit felles rammeverk for samfunnsansvar som skal klargjere kva føringar som gjeld for området, og korleis spesialisthelsetenesta arbeider med området. spesialisthelsetjenestens-rammeverk-for-samfunnsansvar.PDF

Det er omfattande samarbeid mellom regionane for å oppnå felles mål, og eit interregionalt samarbeidsutval rapporterer direkte til AD-ene i regionane som sluttar seg til felles mål og indikatorar som verksemdene kan styre etter.

Spesialisthelsetenesta i Noreg har eit stort ansvar for å sikre at ressursane blir forvalta på ein etisk og transparent måte. Førebygging av økonomisk kriminalitet og korrupsjon er avgjerande for å halde oppe tillit og integritet i helsesektoren.  

Etiske retningslinjer: Helseføretaka har implementert strenge etiske retningslinjer som alle tilsette må følge. Desse retningslinjene omfattar mellom anna krav om openheit, ærlegdom og ansvarskjensle i alle forretningsprosessar. Ved å framme ein kultur av integritet og etikk, reduserer vi risikoen for økonomiske misferd.

Varslingssystem: For å oppdage og handtere økonomisk kriminalitet og korrupsjon, har spesialisthelsetenesta etablert robuste varslingssystem. Tilsette blir oppmoda til å rapportere mistenkjelege aktivitetar eller brot på etiske retningslinjer utan frykt for represaliar. Dette bidreg til å skape eit trygt og transparent arbeidsmiljø.

Risikostyring og internkontroll: Helseføretaka arbeider systematisk med risikostyring og internkontroll for å identifisere og redusere risikoar knytte til økonomisk kriminalitet og korrupsjon. Dette inkluderer regelmessige revisjonar og kontrollar for å sikre at alle økonomiske transaksjonar er i samsvar med gjeldande lover og forskrifter

Opplæring og bevisstheit: For å førebyggje økonomisk kriminalitet og korrupsjon, er det viktig at alle tilsette er godt informerte om risikoane og korleis dei kan bidra til å forhindre slike hendingar. Helseføretaka tilbyr derfor regelmessig opplæring og bevisstgjeringsprogram for å styrkje kunnskapen og forståinga til dei tilsette av etiske standardar og retningslinjer

Aktuelle sakar frå rapporten:

Sykehuninnkjøp kontrollerer renholdsavtaler

Ønsker miljøtiltak velkommen

Scope 1: 23 prosent reduksjon i CO2 utslepp

Kategoriane som inngår i scope 1 er kuldemedium, medisinske gassar, fossilt brensel og transport frå helseføretaka sine eigne køyretøy. Dei største utsleppskjeldene er bruk av fyringsolje og transport. Helse Bergen har eit høgt forbruk av fyringsolje som bidreg til utslepp av 4 000 tonn CO2 i 2024. Dette er i hovudsak brukt til produksjon av damp og ikkje til oppvarming.

Utslepp frå transport frå helseføretaka sine eigne køyretøy er halverte i perioden og årsaka er at andelen fossilfrie køyretøy aukar gradvis frå år til år. Sidan 2019 har det også vore ein nedgang i bruk av helseekspress, som bidreg til reduserte utslepp. Det er likevel ikkje ønskt utvikling at pasientar køyrer drosje eller eigen bil framfor helseekspress.

I kategorien medisinske gassar inngår anestesigassane desfluran, isofluran, sevofluran og lystgass. I perioden 2019-2024 er bruk av desfluran i helseføretaka redusert med 95 prosent som gir eit utsleppskutt på 2 300 tonn CO2. Det er variasjon i forbruk av lystgass i helseføretaka og det totale forbruket er totalt sett stabilt.

Scope 2: 9 prosent reduksjon i CO2 utslepp

Scope 2 er knytt til energiforbruket i helseføretaka. Det er ei generell positiv utvikling i reduksjon av utslepp frå energiforbruk. Nye bygg, vedlikehaldstiltak og energieffektivisering- og optimalisering bidreg til redusert energiforbruk.

Energiforbruk i helseføretaka er den største utsleppskjelda i klimarekneskapen til spesialisthelsetenesta. I perioden 2019 til 2024 er den samla utsleppsreduksjonen i scope 2 i overkant av 45 000 tonn CO2. Oslo universitetssykehus har åleine kutta 15 000 tonn CO2.

Energiforbruk frå sjukehus blir også målt i graddagskorrigert energiforbruk som tek omsyn til temperatur og areal. 14 av 20 helseføretak har redusert graddagskorrigert energiforbruk.

Sykehuset i Vestfold har i 2024 redusert energiforbruket med 22 prosent og er dermed det første helseføretaket som når felles klima- og miljømål om 20 prosent reduksjon i energiforbruk i perioden 2019-2024.

Scope 3: 8 prosent reduksjon i CO2 utslepp

74 prosent av klimagassutsleppet frå spesialisthelsetenesta kjem frå kjøp av varer og tenester som blir kategoriserte som scope 3. Rekneskapsdata blir nytta for å berekne utslepp frå kjøp av varer og tenester. Det årlege forbruket i helseføretaka påverkar utsleppa, dersom det er auka aktivitet vil det bidra til auka CO2-utslepp. 

Kategoriane legemiddel, IKT og medisinsk teknisk utstyr gir størst utslepp for helseføretaka. Desse kategoriane er også prioriterte område i Sjukehusinnkjøps handlingsplan for samfunnsansvar. Eit viktig tiltak for å redusere utslepp i scope 3 er å kutte ut unødvendig forbruk og auke ombruk.

Scope 1 

Klimagassutslepp frå scope 1 utgjer om lag 5 prosent av Helse Vest sitt totale utslepp. Det er stor reduksjon av anestesigassen desfluran i helseføretaka, det er berre Helse Stavanger som har noke forbruk igjen. Bruk av lystgass har hatt ein auke sidan 2019. Det er også ein auke i bruk av fyringsolje i Helse Bergen, i hovudsak blir olja nytta til dampproduksjon og ikkje oppvarming.

Scope 2 

18 prosent av Helse Vest sitt klimagassutslepp er knytte til energiforbruk. I perioden 2019-2024 har føretaka i Helse Vest redusert graddagskorrigert energiforbruk med 6 prosent, Helse Bergen har redusert med heile 15 prosent i perioden og Helse Fonna med 11 prosent, store nye bygg som Glasblokkene i Bergen dreg gjennomsnittet ned, i tillegg blir det jobba godt med energieffektiviseringstiltak.

Scope 3

77 prosent av Helse Vest sitt klimagassutslepp kjem frå innkjøp av varer og tenester. Medisinsk teknisk utstyr, legemiddel, tenestereise og IKT er dei største utslippsfaktorane i scope 3. Medisinsk teknisk utstyr, legemiddel og IKT er prioriterte område i Sykehusinnkjøp sin handlingsplan for samfunnsansvar.

Tenestereiser for tilsetje har ein reduksjon sidan 2019 då utslepp frå denne kategorien utgjorde 6 900 tonn CO2e. I 2024 var utsleppet 5900 tonn CO2e, ein auke på 500 tonn auke frå 2023. Tal km fly er redusert med om lag 10 prosent sidan 2019 og km bilreise er redusert med 16 prosent.

Å redusere unødvendig forbruk og å gjenbruke meir vil redusere utslepp innan scope 3. Del avfall til gjenvinning har hatt ein auke på 5 prosent i Helse Vest sidan 2019 og var i 2024 på heile 32 prosent.

Scope 1 

Helseføretaka i Helse Sør-Øst har redusert forbruk av anestesigassen desfluran med 95 prosent frå 2019 til 2024, som har gitt ei innsparing på 4 100 tonn CO2. Forbruket av lystgass er i same periode redusert med 25 prosent.

Forbruket av fyringsolje er redusert med 70 prosent frå 2019 til 2024, og bidrege til ei innsparing i utslepp på 3 220 tonn CO2.

Andelen fossilfrie køyretøy aukar årleg for helseføretaka. Oslo universitetssykehus har i 2024 ein andel på 54 prosent fossilfrie køyretøy, og helseføretaket har også teke i bruk den første el-ambulansen i landet.

Scope 2 

Alle helseføretak i Helse Sør-Øst har ein nedgang i utslepp knytte til energiforbruk som blir kategoriserte i scope 2. Oslo universitetssykehus utmerkjer seg med ein reduksjon i utslepp knytte til energiforbruk med 22 prosent frå 2019 til 2024. Akershus universitetssykehus og Sørlandet sykehus har begge redusert utsleppa med 13 prosent i same periode. Sykehuset Innlandet er det helseføretaket som har lågast reduksjon, berre 1 prosent frå 2019-2024.

Sykehuset Østfold har i 2024 installert solceller på ein ambulansestasjon som bidreg til utsleppsreduksjon. 

Scope 3 

82 prosent av Helse Sør-Øst sitt klimagassutslepp kjem frå kjøp av varer og tenester som blir kategoriserte som scope 3. Rekneskapsdata blir nytta for å berekne utslepp så det er det årlege forbruket i helseføretaka som påverkar utsleppa. Eit viktig tiltak for å redusere utslepp i scope 3 er å kutte ut unødvendig forbruk og auke ombruk.

Kategoriane legemiddel, IKT og medisinsk teknisk utstyr gir størst utslepp for helseføretaka i Helse Sør-Øst, Disse kategoriane er også prioriterte område i Sykehusinnkjøp sin handlingsplan for samfunnsansvar.

Scope 1

Forbruket av desfluran som anestesigass er blitt redusert med nesten 99 prosent i Helse Midt-Norge, frå 686 kilo i 2019 til 9 kilo i 2024. Utsleppa knytte til dette er blitt redusert frå 1 776 tonn CO2 til 23 tonn CO2, ei innsparing i utslepp på 1753 tonn CO2. Forbruket av lystgass er noko redusert frå 5 711 kilo til 5 551 kilo (2,8 prosent reduksjon) i same periode, der alle helseføretaka utanom St. Olavs hospital i Trondheim har redusert bruken av lystgass.

Helse Midt-Norge har ein svært låg bruk av fyringsolje i utgangspunktet. Frå 2019 til 2024 auka forbruket frå 40 til 56 kubikkmeter. Fyringsolje blir ikkje brukt som primærkjelde for oppvarming nokon stad, og der det finnes gamle anlegg er det ei reserveløysing. Ved innflytting til SNR forsvinn bruk av fyringsolje som topplastmoglegheit i Møre og Romsdal, der bruken av fyringsolje skil seg ut frå regionen elles.

Det er jamt over ein aukande del av fossilfrie køyretøy i regionen. Per 2024 har Helse Nord-Trøndelag HF 72 prosent av køyretøya sine som fossilfrie. Det er også gode døme på innovative løysingar i regionen, mellom anna frå TOV (Trøndelag Ortopediske Verksted) som bruker bilkollektiv i staden for å ha faste køyretøy i tenesta.

Scope 2 

Dei totale utsleppa knytte til energiforbruk i Scope 2 er blitt reduserte med over 36 prosent, som svarer til ein reduksjon på over 25 000 tonn CO2e i utslepp.

Første del av SNR blei teke i bruk hausten 2024, der oppvarming er basert på varmepumper som nyttar sjøvatn – og bidreg til å redusere energibehovet for oppvarming i bygga.

Scope 3

Om lag 83 prosent av Helse Midt-Norge sitt klimagassutslepp kjem frå Scope 3. Dei største utsleppskategoriane er legemiddel (13 prosent), IKT (11 prosent) og tenestereiser og bygg og eigedomsdrift (cirka 7 prosent kvar).

Vi opplever at det er auka vilje blant leiarar og klinikarar i regionen til ein overgang frå eingongs- til fleirgongutstyr der det er mogleg, som vil bidra til å redusere utslepp i kjøp av varer.

Scope 1 

Klimagassutslepp frå scope 1 utgjer 3 prosent av Helse Nord sitt totale utslepp. Helseføretaka i Helse Nord har avvikla bruken av anestesigassen desfluran i 2024, noko som har resultert i ein reduksjon på 387 tonn CO2-ekvivalentar samanlikna med 2019. Forbruket av innkjøpt lystgass har auka med 13 prosent frå 2023 til 2024. Nordlandssykehuset bidreg til den største auken.

Andelen fossilfrie køyretøy aukar årleg for helseføretaka. I tillegg blir det lagt til rette for meir miljøvennleg transport og sykkelparkeringar ved både Universitetssjukehuset Nord-Norge og Nordlandssykehuset.

Scope 2

18 prosent av Helse Nord sitt klimagassutslepp er knytt til energiforbruk. I perioden 2019-2024 har føretaka i Helse Nord redusert graddagskorrigert energiforbruk med 10 prosent. Alle sjukehus i Helse Nord har hatt ein nedgang i utslepp og arbeider med energieffektiviseringstiltak. Nordlandssykehuset har den største nedgangen i perioden med 15 prosent.

Scope 3

79 prosent av Helse Nord sitt klimagassutslepp kjem frå innkjøp av varer og tenester. Kategoriane tenestereise, pasientreise og bygg- og eigedomsdrift gir størst utslepp for helseføretaka. Universitetssjukehuset Nord-Norge har etablert kjøkkenhage for kortreist produksjon av urter og grønsaker. Kjøkkenhagen bidreg til både miljø og atmosfære på sjukehuset.

Helse Nord arbeider for auka digitalisering av tenester for pasientar og helsepersonell. I 2024 vart 14 prosent av polikliniske konsultasjonane gjennomførte via video eller telefon. Finnmarkssykehuset har den største andelen med 17 prosent.

Klimarekneskap metode

Fleire faktorar påverkar utslepp av klimagassar frå sjukehusdrift. Mellom anna standarden på bygningsmassen, aktivitetsnivået og type verksemd. Geografisk plassering gir variasjon i klima som påverkar energiforbruket. Geografi og sjukehustettleik påverkar avstand på reiseveg for tilsette og pasientar.

Klimarekneskapen er ei samanstilling av det totale klimafotavtrykket til spesialisthelsetenesta i CO2-ekvivalentar og dekkjer både direkte og indirekte utslepp. For å berekne klimafotavtrykket bruker vi inndelinga til GHG-protokollen i scope. Direkteutslepp er knytt til scope 1 og består av anestesigassar, kuldemedium, lystgass og forbruk av drivstoff. Scope 2 er indirekte utslepp frå innkjøpt energi, til dømes elektrisk energi og fjernvarme. Scope 3 er andre indirekte utslepp knytte til innkjøpte varer og tenester. Dette er til dømes avfallsbehandling, transport, flyreiser, varer og tenester.

Klimarekneskapen er ein kombinasjon av fysiske data og økonomiske rekneskapsdata. Avhengig av kvalitet og tilgang på data blir det brukt anten fysiske data (til dømes kg, km, kWh og liter) eller økonomiske rekneskapsdata der bidraga blir registrerte i kronebeløp. Bidraga blir deretter kopla opp mot omrekningsfaktorar og blir summerte ut i tonn CO2-ekvivalentar.

Metode er nærare beskriven på nettsidene til helseregionane. Det er knytt noko uvisse til dei fysiske dataa som blir nytta i klimarekneskapen. Det er risiko for at fysiske data samla inn av kvart enkelt helseføretak kan avvike frå mal for rapportering av ulike årsaker. I tillegg er ikkje dei store byggjeprosjekta inkluderte i klimarekneskapen.

Sjukehusbygg HF er i prosess med å utarbeide eit klimarekneskapsverktøy for byggjeprosjekt som vi skal inkludere i klimarekneskapen til spesialisthelsetenesta.

Helse Sør-Øst har utvikla eit verktøy for utsleppsbanar for å berekne utsleppet frå helseføretaka fram mot 2030. Data som blir nytta til berekning av utslepp er henta frå kvart enkelt helseføretak sitt klimarekneskap. Utsleppsbanane viser periodisering av utslepp i kategoriane energi, gassar, pasientreiser og tenestereiser. Helseføretaka legg inn framtidige planlagde tiltak som skal bidra til utsleppskutt.

Innan 2030 skal helseføretaka ha redusert CO2-utsleppa sine frå scope 1 og 2 med 40 prosent. Utsleppsbanane er eit godt verktøy for å bevisstgjere helseføretaka på utsleppsreduksjon som ulike tiltak bidreg til for å nå målet.

Sjå utsleppsbanane til helseføretaka her: Microsoft Power BI

Først no byrjar utviklinga å nå eit punkt der ein kan vente gjennombrot i løpet av få år.

Dei to spora som blir følgde i dag, er hydrogen og syntetisk fuel. Biodrivstoff ser ut til å kunne bli borte snart, ettersom totalrekneskapen for dette produktet ikkje blei bra nok.
Dei siste to åra har det blitt gjennomført mange studiar, testar og forsøk som verkar lovande for både hydrogen og syntetisk fuel. Ingen veit endå om ein vil sjå begge alternativa i framtida, eller berre eit av dei.

Dette vil avhenge av godkjenningar, kostnader og ikkje minst tilgjengelegheit i
marknaden. Luftambulansetjenesten HF og operatørane våre følgjer utviklinga nøye. Intensjonane er å ta i bruk meir miljøvennleg teknologi så snart henne er tilgjengelege for luftfarten.